Ahmet Taşağıl – Gök-Türkler II

Fetret Devri (630-681)

“656 yılında Batı-Göktürk ülkesine doğru büyük bir Çin Seferi daha düzenlendi. General  Su Ting-Fang İli bölgesi (tao) harekat ordusu başkumandanı olmuştu. 650 yılında Doğu Gök-Türk ülkesini çeşitli askeri valiliklere ayıran Çinliler, bu valiliklerin ordularını da katmışlardı. Bunlardan Uygurlar, Çin ordusunda çok önemli bir kısmı teşkil ediyorlardı. Reisleri P’o-jun bir Çinli kumandan gibi hizmet veriyordu. Yine Çin hizmetinde bulunan A-shih-na Pu-chen, Altay dağları havalisine ilerlemiş erkin Nen-tu-lu ve on binden fazla çadır ahalisi ona teslim olmuştu.

Ye-hsi Irmağı’na varan Su Ting-fang, hafif suvarilerle hareket ediyordu. Ch’u-mıı-k’un’lara ani bir hücum yapıp yendi. Bu arada Ho-lu’nun kendisi yüz bin On-Ok askerini toplamış ve Su Ting-fang’ın karşısına çıkmıştı. Çinli kumandan ordusunun piyade birliklerini ortada bırakıp, süvarileri sakladı. Düşmanının askerinin az olduğunu gören Ho-lu hemen taaruza geçmişti.

Ne var ki; oyalama çarpışmasının ardından gizlenen süvariler, Gök-Türk ordusunu arkadan sarıp bozguna uğrattılar. Otuz bin Gök-Türk askeri yakalandı ve öldürüldü. Ho-lu’nun ileri gelen kumandanlarından Tou-ta Tarkan ve onun gibi iki yüz reis dahi savaş meydanında öldürülmüştür. Ertesi gün Çin ordusu kuzeye yöneldi. On-Ok’ların beş boyunu oluşturan Nu-shih-pi’ler ile beş Tuo-lu’lar gidip Çin ordusuna teslim oldu. Başkumandan Su Tİng-fang, Hsiao Ssu-ye ve Uygur P’o-jun’u Talas Irmağına doğru kaçan Gök-Türkleri takip etmesi için gönderdi. Görüldüğü gibi Çin ordusu Orta Asya havalisine girince şekil değiştirmiş, piyadelikten çıkarak süvari haline gelmişti. Bunda hiç şüphesiz Çin hizmetine giren Türk asıllı kumandan ve boyların büyük etkisi vardı” (s. 285-286).

Taşağıl, Ahmet (2014). Gök-Türkler I-II-III, TTK Yayınları, Ankara.