T. Adorno, G. Lukacs, W. Benjamin, B. Brecht – Estetik ve Politika

AES

ANGAJMAN

THEODOR ADORNO

“Bugün, çoktandır yozlaşıp fikir teatilerine dönüşmüş olan o metafiziğin taraftarları, 1933’ten önce yaptıkları gibi hayatın çirkinleştirilmesine, biçimsizleştirilmesine ve sanatsal olarak sapkınlaştırılmasına ateş püskürüyorlar -sanki yazarlar, yazdıkları şey dehşeti yansıttığı için, isyan ettikleri o sınır durumuyla eşitlenip ondan sorumlu oluyorlarmış gibi. Almanya’daki sessiz yüzeyin altında hala içten içe serpilen bu tutumun en iyi örneği, Picasso’yla ilgili şu hikayedir: Nazi işgal güçlerinden bir subay ressamın atölyesini ziyaret etmiş ve Guernica‘yı gösterip ‘Bunu siz mi yaptınız?’ diye sormuş. Picasso’da ‘Hayır, siz yaptınız’ demiş. Guernica gibi, ampirik gerçekliği reddeden özerk sanat eserleri bile o gerçeklik tarafından belirlenmiştir; yok ettikleri şey, fiiliyatta yok edendir, çıplak biçimde var olan ve bu çıplak varoluşla suçu durmaksızın tekrar edendir. Bir eserin özerkliği ile esere dayatılmış olmayıp eserin gerçekliğe yönelik kendi jestinden oluşan bir irade arasındaki bağı gören de bizzat Sartre olmuştur. ‘Sanat yapıtı,’ diye yazar, ‘bir erek gütmez; bu konuda Kant’la aynı kanıdayız. Ama bu, sanat yapıtının kendisinin bir erek oluşundan ileri gelmektedir. Kant’ın sözü, her resmin, her yontunun, her kitabın içinde çınlayan çağrıyı hiç hesaba katmamaktadır.’ Bu sözlere eklenecek tek bir nokta var: Söz konusu çağrı ile, eserin temasında bağlı olduğu dava arasında hiçbir doğrudan ilişki yoktur. Popülerleşmeden ve piyasaya uyum sağlamaktan kaçınan eserlerin gözü kara özerkliği, gayri ihtiyari olarak bir saldırı halini alır. Ama bu soyut bir saldırı değildir; karşısında tamamen dize gelmedikleri için onları affetmeyen bir dünyaya karşı bütün sanat eserlerinin takındığı değişmez bir tutum değildir. Bu eserlerin ampirik gerçeklik karşısında korudukları mesafe de, o gerçekliğin kısmi dolayımından geçmiştir. Sanatçının hayal gücü yoktan var olmaz; buna olsa olsa amatörler ve sanat düşkünleri inanır. Ampirik gerçekliğe isyan eden sanat eserleri, tinsel yaratımları reddedip püskürten o gerçekliğin güçlerine tabidir. Sanat eserinin hiçbir somut içeriği, hiçbir biçimsel kategorisi yoktur ki, kurtulmaya çalıştığı ampirik gerçekliğin içinde hayat bulmuş olmasın -o gerçekliği istediği kadar dönüştürsün veya bu durumun hiç bilincinde olmasın, fark etmez.” (s. 281-282)

Adorno, Theodor vd. (2016). Estetik ve Politika Realizm-Modernizm Çatışması, (çev. Elçin Gen, Taciser Belge, Bülent Aksoy), İletişim Yayınları, İstanbul.

Guernica