Vladimir Propp – Masalın Biçimbilimi

“Olağanüstü masalların yapısının değişmezliği, bu masalların varsayımsal bir tanımını yapmamızı sağlar, bu tanım da şöyle dile getirilebilir: Olağanüstü masal, değişik biçimleriyle belirtilen işlevlerin birbirini düzenli bir biçimde izlemesine göre oluşmuş bir anlatıdır. Bu işlevlerin bazıları bazı anlatılarda yoktur, bazılarınınsa bir başka anlatıda yinelendikleri görülür. Söz konusu tanım, olağanüstü sözcüğünün anlamını yitirmesine yol açar ve gerçekten de, tümüyle ayrı bir biçimde oluşmuş olağanüstü bir peri masalı ya  da fantastik masal tasarlamak kolaydır (sözgelimi, Goethe’nin ejderha ve zambak konusundaki masalı, Andersen’in bazı masalları, Garşin’in masalları vb.)… Belli sayıdaki söylencelerin, birkaç hayvan masalının ve hiçbir yere bağlanmayan öykülerin de aynı yapısı vardır. Dolayısıyla, olağanüstü sözcüğünün yerine bir başka terim konmalıdır. Ancak böyle bir terim bulmak çok zor olduğu için, bu masalları geçici olarak, eski terimiyle adlandırmayı düşünüyoruz. Bu terimi başka masal ulamlarını incelediğimiz zaman değiştirebiliriz; bu da düzenli bir terimler bütününün yaratılmasını sağlayacaktır. Olağanüstü masallar yedi kişinin yer aldığı bir şemaya uyan masallar olarak belirtilebilir. Bu, çok doğru ama hiç de uygun olmayan bir terimdir. Söz konusu masalları tarihsel bir açıdan tanımlarsak, bunlara artık kullanılmayan söylensel masallar terimini vermemiz gerekir.

Kuşkusuz, bir ulamın tanımlanması için önceden çözümlenmesi gerekir. Bütün metinlerin hızla ve kolaylıkla çözümlenebileceği düşünülmemelidir. Bir metindeki anlaşılmaz bir öğe, koşut ya da değişik bir başka metinde çok açık seçik olabilir. Ama, koşut metin yoksa, anlaşılmaz kalır. Bir masalın doğru çözümlemesini yapmak her zaman kolay bir şey değildir. Belli bir alışkanlık, belli bir beceri gerektirir. Gerçeği söylemek gerekirse, çok kolay ayrıştırılan Rus masal derlemelerinin sayısı oldukça yüksektir. Ama, masalların yapısındaki anlaşılırlığın, köylülüğe, hatta, uygarlığın pek ilişmediği köylülüğe özgü olmasından ötürü, işler karmaşıklaşır. Her yabancı etki, masalı değişikliğe uğratır, bazen de bütünlüğünü bozar. Kesinlikle gerçek masalların sınırlarını aştığımız an, karışıklıklar başlar. Afanasyev’in derlemesi bu açıdan şaşılacak ölçüde değerli bir inceleme konusudur. Ama, aynı şemaya uyan Grimm kardeşlerin masalları daha az katışıksız ve daha az değişken bir görünüm sunar. Bütün ayrıntıların ne olacağı ise kestirilemez. Masalın iç öğeleri arasında bir benzeşme gerçekleşebilirse, türlerin de bütünlüğüyle kendi aralarında kesişip, birbirlerine benzeyeceğini düşünmek gerekir. Böylece bazen, son derece karmaşık yığışımlar oluşur; şemamızdaki oluşturucu bölümler de bunların arasına ikinci dereceden öğeler olarak katılır. Ayrıca, bir dizi en eski söylenin de, benzer bir yapı sunduğu ve bazı söylenlerin bu yapıyı son derece arı bir biçimde ortaya koyduğunu belirtmek istiyoruz. Masalın kaynağını, işte bu tür anlatılara dayandırmak gerekir. Öte yandan, aynı yapıyı sözgelimi, bazı şövalye romanlarında da buluruz. Söz konusu türün kaynağı her halde masala dayanmaktadır.” (s. 104-105)

Propp, Vladimir (1985). Masalın Biçimbilimi, (çev. Mehmet Rifat ve Sema Rifat), BFS Yayınları, İstanbul.