Ernst H. Gombrich – İmge ve Göz

“Sanat ve doğadaki evrimin, kolay bir tanınabilirliğin ötesinde başka koşulları gerçekleştirmeye çalıştığını varsayabiliriz. Belki de, ‘primitif’ olarak adlandırdığımız kabile üsluplarının son derece tedirgin edici ve anlatım gücü yüksek biçimleri de, huşu yaratan ya da korkutucu düzenlemelere doğru adım adım evrilmiştir. Kabul etmek gerekir ki bu standartları dile getirip formüle edecek kimse yoktu ortada. Belki bu standartların formüle edilmesi de o kadar kolay değildi. Yalnızca bazı maskelerin, imgelerin ya da süslerin ötekilerden daha büyük bir güç, daha büyük bir mana ile yüklü olduğunun duyumsandığını ve onların büyülü gücünü oluşturan bu özelliklerin varlığını sürdürüp zaman içinde arttığını düşünebiliriz.

Gene de, insan sanatı ile doğanın yaratıcılığı arasındaki koşutluğu gereğinden çok vurgulamak istemem. Bu karşılaştırmanın, iki sürecin ortak noktaları kadar farklılıkları açısından da aydınlatıcı olduğu kanısındayım. Jeolojik çağlara yayılan doğal biçimlerin evrimini incelerken, teleolojik (ereksel) yanılgıya karşı dikkatli olmayı öğrendik. Doğa kendine amaçlar belirlemez. İnsan ise belirler. Elbette, insan bunu değişik derecelerde yapar. Bundan kuşku duymak da moda oldu. Sürekli olarak bizi yerel bir kibre kapılmamamız ve kendi kültürümüzü öteki kültürlerden üstün görmememiz konusunda uyarıyorlar. İtiraf etmeliyim ki, ben yerel bakış açısını benimseyen, bundan  da yüksünmeyen biriyim. Yunan kültüründe eleştirel rasyonalizmin doğuşunun, insanoğluna kendi yazgısını şekillendirme yolunda yeni bir araç, öteki kültürlerde olmayan bir araç verdiği kanısındayım. Bu araca bilim diyoruz. Eski Yunan ve Rönesans resmi evrim zinciri, öteki evrimlerden tam da bilimi devreye sokmasıyla ayrılır. Tanınabilir imgelere yönelik deneyleri hızlandırmak amacıyla, anatomi biliminden, izdüşüm geometrisi ve optik bilimlerinden yararlanılmıştır. Sonunda, bildiğimiz gibi, fotoğrafın, renkli filmin ve geniş ekranın evrimi yoluyla bilim, sanatın önüne geçmiştir” (s. 26-27).

Gombrich, Ernst (2014). İmge ve Göz-Görsel Temsil Psikolojisi Üzerine Yeni İncelemeler, YKY, İstanbul.