Şerafettin Turan – Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünceler, Kitaplar

 

Dünya Tarihi ve Dünya Federasyonu Sorunu: H. G. Wells

“Atatürk’ün dünya tarihini bir bütün olarak değerlendirme, uluslararası işbirliği, bölgesel andlaşmalar ve bir Dünya Federasyonu konularında etkilendiği çağdaş yazarlardan biri de Herbert Heorge Wells (1866-1946)’tir. Doğa bilimleri öğrenimi görmüş olan bu İngiliz yazarı, bilindiği gibi, günümüz toplumlarının sorunlarını sergileyen ve gelecekte toplumlara egemen olması gereken ilkeleri belirtmeğe çalışan bir kişi olarak tanınmıştı, özellikle The Outline of History adlı yapıtında belirttiği toplumsal görüşler geniş yankılar uyandırmıştı.

Atatürk’ün sözkonusu yapıtı Esquisse de l’histoire Üniverselle adıyla 1925’te Fransızcaya yapılmış olan çevirisinden okuduğunu, özel kitaplığındaki nüshaya koyduğu işaretlerden anlıyoruz.

Wells’in bu eseri, dünya tarihini bir bütün olarak ele almanın yanıbaşında, tarihe egemen olan ya da egemen olması gereken temel ilkeleri vurgulama yönünden de bir değişiklik gösteriyordu. H.G. Wells dünya tarihini, kavimlerin, ulusların ya da devletlerin tarihi olarak değil, insanların ve insanlığın tarihi olarak görüyordu. Binlerce yıllık geçmişi, insan ve insanlık açısından değerlendirdiği gibi, kitabının sonunda da insanlığın Birinci Dünya Savaşı gibi yıkımlardan kurtulabilmesi için, uluslararası işbirliği ve dayanışmanın artırılması, bir Federal Dünya Devleti‘nin kurulması gibi önlemler üzerinde duruyordu…

… Bu söylediklerimizi, doğrudan doğruya Atatürk’ün Söylev‘ine dayanarak biraz daha yakından ve somut olarak görebiliriz. Mustafa Kemal, 1927 Ekiminde Cumhuriyet Halk Partisi Kongresinde okuduğu Söylev’inin sonlarında, Saltanat ve Hilafet sorunundan, Abdülmecit’in Halifeliğinden sözederken, Wells’in Birleşik Dünya Devleti önerisini anımsatıyor ve bununla o dönemdeki Birleşik Müslüman Devletler istemi arasında bir karşılaştırma yapıyordu…

…Öte yandan Mustafa Kemal’in, genellikle beğendiği ve etkilendiği Wells’in, kitabında açıkladığı tüm görüşlerine katıldığı da söylenemez. Örneğin bir dünya barışından yana olan Atatürk’ün kişiyi topluma hizmet edecek duruma getirmede dinsel eğitimin büyük payı olduğunu öne süren Wells’in görüşünü asla paylaşmadığı kuşkusuzdur, insanları birbirinden ayırmak isteyen ilkel ve bayağı eğilimlere, gerek bireylerin ruhunda, gerekse toplumda karşı koyan ve üstün gelen iki şeyin ‘din‘ ve ‘eğilim‘ olduğunu söyleyen Wells, XIX. yüzyılda din öğretiminin genel eğitim ve öğretimin dışında bırakılmasını doğru bulmamakta ve ‘Biz o düşüncedeyiz ki, din öğretiminin örgün eğitim ve öğretimden ayrılması ancak geçici bir olaydır ve eğitim, gerek amacı ve gerek ruhu ile pek yakında tekrar yine dinsel bir içerik kazanacaktır.‘ demektir.

Mustafa Kemal’in ise bu düşüncenin tam karşısında olduğu, yani laik eğitim öğretimin dinselleşmesi yerine, dinsel eğitimin laikleşmesinden ve ulusal eğitimden yana olduğu bilinmektedir. O’nun daha Wells’in kitabı yayımlanmadan önce 3 Mart 1924 de öğretimin Birleştirilmesi yasası ile bu yolda en büyük uygulamaya koyulduğunu ve 22 Eylül 1924 de Samsun‘da öğretmenlerle konuşmasında, ‘Yeni Türk Cumhuriyetinin‘ yeni kuşağa vereceği eğitimin, dinsel ya da uluslararası eğitim değil, kesinlike ‘ulusal eğitim‘ olması gerektiğini vurguladığını ve yaşamı boyunca da bu görüşünü titizlikle uyguladığını görüyoruz” (s. 45-52).

 

Turan, Serafettin (2016). Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünceler, Kitaplar, TTK Yayınları, Ankara.

 

 

H.G. Wells Kimdir?

Herbert George Wells ya da daha çok tanındığı adla H. G. Wells (21 Eylül 1866 – 13 Ağustos 1946), Dünyaların Savaşı, Görünmez Adam, Dr. Moreau’nun Adası ve Zaman Makinesi adlı bilim kurgu romanlarıyla tanınan ama neredeyse edebiyatın her dalında birçok eser vermiş olan İngiliz yazardır. Sosyalist olduğunu açıkça söyleyen H.G. Wells’in çoğu eserinde önemli ölçüde siyasi ve sosyal yorumlar bulunmaktadır. Jules Verne gibi gelecekteki teknolojik gelişmeleri anlattığı kitaplarıyla bilim kurgu dalının öncülerinden hatta yaratıcılarından sayılmaktadır.

Wells’in bilim kurgu romanlarında teknolojinin gözlemlenmesinin getireceği olanaklar bir yana bırakılır. Wells’te spekülasyon bir edebiyat biçimine dönüşür ve teknolojinin değil de onun toplumsal temellerinin araştırılmasına dönük bir boyut kazanır.

Wells’in ilham kaynağı Jules Verne olmuştur, ama Verne’in Aya Seyahat’i (De la Terre à la Lune) ile Wells’in Aydaki İlk İnsanlar (The First Men in the Moon) romanını karşılaştıracak olursak, kolaylıkla görebileceğimiz gibi Wells; Verne’in teknolojiye verdiği önemi paylaşır, ama Verne’in romanında “Nasıl ve hangi teknolojik olanakla?” sorusu ortaya atılırken, Wells’te Ay yolculuğunun teknik sorunu baştan savma bir biçimde geçiştirilir. Çünkü Wells’in derdi, teknolojik olanakların gelecekteki muhtemel ürünlerini tahmin etmek değil, Ay’daki toplumsal hayatın bizzat kendisi üzerine, tıpkı bir zamanlar Thomas More’un “Ütopya Adası” örneğinde olduğu gibi, model düşünceler geliştirmektir.

Wells sadece bilim kurgu içindeki ütopya karşıtı düşüncelerin savunucusu olarak bu türe damgasını vurmakla kalmaz, toplumun şiddet ve zor yoluyla, gereğinden hızlı bir süreç içinde sosyalist bir topluma dönüştürülmesinin sakıncalarına olduğu kadar, sınıf karşıtlıklarının iyice sivrileceğine karşı da uyarır bizi.

H.G. Wells, çok sayıda eser vermiş, özellikle ilk dönemlerinde yazdığı bilim kurgu romanlarıyla, çok okunan yazarlar arasında yer almış, Jules Verne ve Hugo Gernsbackile birlikte “Bilim Kurgunun Babası” sayılmıştır. Ayrıca ABD sinema endüstrisi Wells’in eserlerine yoğun ilgi göstermiştir.

 

Eserleri:

1. The Chronic Argonauts (1888)
2. Textbook of Biology (1893)
3. Honours Physiography, R.A. Gregory ile birlikte, (1893)
4. Select Conversations with an Uncle (1895)
5. Zaman Makinesi (The Time Machine) (1895)
6. The Wonderful Visit (1895)
7. The Stolen Bacillus and Other Incidents (1895)
8. Moreau’nun Adası (The Island of Dr. Moreau) (1896)
9. Kızıl Oda (The Red Room) (1896)
10. The Wheels of Chance (1896)
11. Duvardaki Kapı (The Plattner Story, and Others) (1897)
12. Görünmez Adam (The Invisible Man) (1897)
13. Certain Personal Matters (1897)
14. The Crystal Egg – short story (1897)
15. The Star – short story, Graphic, Christmas (1897)
16. Dünyalar Savaşı (The War of the Worlds) (1898)
17. When the Sleeper Wakes (1899) (sonraları The Sleeper Awakes (1910)
18. Tales of Space and Time (1899)
19. Love and Mr Lewisham (1900)
20. The First Men in the Moon (1901)
21. Anticipations (1901)
22. The Discovery of the Future (1902)
23. The Sea Lady (1902)
24. Mankind in the Making (1903)
25. Twelve Stories and a Dream (1903)
26. The Scepticism of the Instrument – 8 Kasım 1903’te Oxford Felsefe Cemiyeti’ne sunulan bildirinin bir bölümü.
27. The Food of the Gods and How It Came to Earth (1904)
28. Kipps: The Story of a Simple Soul (1905)
29. A Modern Utopia (1905)
30. In the Days of the Comet (1906)
31. The Future in America (1906)
32. Faults of the Fabian (1906)
33. Socialism and the Family (1906)
34. Reconstruction of the Fabian Society (1906)
35. This Misery of Boots (1907), Independent Review’den (Aralık 1905) alınarak basılmıştır.
36. Will Socialism Destroy the Home? (paper, written in 1907)
37. New Worlds for Old (1908)
38. The War in the Air (1908)
39. First and Last Things (1908)
40. Ann Veronica (1909)
41. Tono-Bungay (1909)
42. The History of Mr. Polly (1910)
43. The Sleeper Awakes (1910) – When the Sleeper Wakes’in düzenlenmiş basımı
44. The New Machiavelli (1911)
45. The Country of the Blind and Other Stories (1911)
46. The Door in the Wall and Other Stories (1911)
47. Floor Games (1911)*
48. The Great State: Essays in Construction (ABD başlığı: Socialism and the Great State) (1912)
49. The Labour Unrest (1912)
50. Marriage (1912)
51. War and Common Sense (1913)
52. Liberalism and Its Party: What Are the Liberals to Do? (1913)
53. Little Wars (1913)
54. The Passionate Friends (1913)
55. An Englishman Looks at the World (ABD başlığı: Social Forces in England and America) (1914)
56. The World Set Free (1914)
57. The Wife of Sir Isaac Harman (1914)
58. The War That Will End War (1914)
59. The Peace of the World (1915)
60. Boon (1915)
61. Bealby: A Holiday (1915)
62. Tidstänkar (1915)
63. The Research Magnificent (1915)
64. What is Coming? (1916)
65. Britling Sees It Through (1916)
66. The Elements of Reconstruction] (1916)
67. Görünmez Kral Tanrı (God the Invisible King) (1917)
68. War and the Future (1917)
69. The Soul of a Bishop (1917)
70. A Reasonable Man’s Peace (1917)
71. Joan and Peter (1918)
72. In the Fourth Year (1918)
73. The Undying Fire (1919)
74. The Idea of a League of Nations (1919)
75. The Way to a League of Nations (1919)
76. History is One (1919)
77. The Outline of History I, II 1920, 1931, 1940 (1949, 1956, 1961, 1971)
78. Russia in the Shadows (1920)
79. The Salvaging of Civilization (1921)
80. The New Teaching of History (1921)
81. Washington and the Hope of Peace (ABD başlığı: Washington and the Riddle of Peace) (1922)
82. What H.G. Wells Thinks about ‘The Mind in the Making’ (1922)
83. University of London Election: An Electoral Letter (1922)
84. The World, its Debts and the Rich Men (paper) (1922)
85. A Short History of the World (1922)
86. The Secret Places of the Heart (1922)
87. Men Like Gods (1923)
88. Socialism and the Scientific Motive (1923)
89. To the Electors of London University, University General Election, 1923, from H.G. Wells, B.Sc., London (1923)
90. The Labour Ideal of Education (1923)
91. A Walk Along the Thames Embankment (1923)
92. The Story of a Great School Master (1924)
93. The Dream (1924)
94. The P.R. Parliament (1924)
95. A Year of Prophesying (1924)
96. Christina Alberta’s Father (1925)
97. A Forecast of the World’s Affairs (1925)
98. The World of William Clissold (1926)
99. Belloc Objects to the Outline of History (1926)
100. Democracy Under Revision (1927)
101. Playing at Peace (1927)
102. Meanwhile: The Picture of a Lady (1927)
103. The Complete Short Stories of H.G. Wells (1927)
104. The Way the World is Going (1928)
105. Açık Komplo (The Open Conspiracy: Blue Prints for a World Revolution) (1928)
106. Blettsworthy on Rampole Island (1928)
107. The Book of Catherine Wells (1928)
108. The King Who Was A King (1929)
109. Common Sense of World Peace (1929)
110. The Adventures of Tommy (1929)
111. (1938)
112. World Brain (1938)
113. Apropos of Dolores (1938)
114. The Holy Terror (1939)
115. Travels of a ReImperialism and The Open Conspiracy (1929)
116. The Autocracy of Mr.Parham (1930)
117. The Science of Life (Julian S. Huxley ve G.P. Wells ile birlikte) (1930)
118. The Way to World Peace (1930)
119. The Problem of the Troublesome Collaborator (1930)
120. Settlement of the Trouble between Mr. Thring and Mr. Wells: A Footnote to the Problem of the Troublesome Collaborator (1930)
121. What Are We To Do With Our Lives? (revision of Open Conspiracy) (1931)
122. The Work, Wealth and Happiness of Mankind (1931)
123. After Democracy (1932)
124. The Bulpington of Blup (1932)
125. What Should be Done Now? (1932)
126. The Shape of Things to Come (1933)
127. Experiment in Autobiography (1934)
128. Stalin-Wells Talk: the Verbatim Record and a discussion by G. Bernard Shaw, H.G. Wells, J.M. Keynes, Ernst Toller and others, with three caricatures and cover design by Low (1934)
129. The New America: The New World (1935)
130. Things to Come: A Film Story (1935)
131. The Anatomy of Frustration (1936)
132. The Croquet Player (1936)
133. The Idea of a World Encyclopaedia (1936)
134. Man Who Could Work Miracles (1936)
135. Star Begotten (1937)
136. Brynhild (1937)
137. The Camford Visitation (1937)
138. The Informative Content of Education (1937)
139. The Brotherspublican Radical in Search of Hot Water (1939)
140. The Fate of Homo Sapiens (ABD başlığı: The Fate of Man) (1939)
141. The New World Order (1939)
142. The Rights of Man, Or What Are We Fighting For? (1940)
143. Babes in the Darkling Wood (1940)
144. The Common Sense of War and Peace (1940)
145. All Aboard for Ararat (1940)
146. Guide to the New World (1941)
147. You Can’t Be Too Careful (1941)
148. The Outlook for Homo Sapiens (1942)
149. Science and the World-Mind (1942)
150. Phoenix: A Summary of Inescapable Conditions of World Reorganization (1942)
151. A Thesis on the Quality of Illusion in Continuity of Individual Life of the Higher Metazoa… (1942)
152. The Conquest of Time (1942)
153. The New Rights of Man (1942)
154. Crux Ansata (1943)
155. The Mosley Outrage (1943)
156. ’42 to ’44: A Contemporary Memoir (1944)
157. Mind at the End of Its Tether (1945)
158. The Happy Turning (1945)
159. Otobiyografisi 1934 yılında An Experiment in Autobiography adıyla basılmıştır.

 

Görsel Kaynak

Wikipedi H.G. Wells Kaynak

Wikipedia H.G. Wells Eserleri Kaynak