Michel Foucault – Bu Bir Pipo Değildir

foucault pipo değildir

“Birinci çizimin, 1926 tarihli olduğunu sanıyorum: titizlikle çizilmiş bir pipo bu ve altında, öğrenci defterlerinin başında ya da bir hayatbilgisi dersinden sonra karatahta üzerinde rastlanabilene benzeyen muntazam, özenli, yapay bir elyazısıyla, bir manastır yazısıyla yazılmış şu açıklama var: ‘Bu bir pipo değildir’.

İkinci çizim -sanırım sonuncudur bu- Aube a l’Antipode‘da (Dünyanın Öte Yüzünde Şafak) bulunabilir. Aynı pipo, aynı açıklama, aynı yazı. Ama metin ve figür sınırsız ve ne idüğü belirsiz bir mekanda bir araya getirilmek yerine bir çerçeve içine yerleştirilmiş; çerçeve bir şövaleye konmuş, şövale de bir zeminin çok belirgin olarak görünen zemin tahtaları üzerinde duruyor. Hepsinin yukarısında, tablodakine benzeyen ama daha büyük bir pipo var.

Birinci çizim, sadece yalınlığıyla şaşkınlık uyandırıyor. İkincisi, kasıtlı belirsizlikleri göz önüne serip çoğaltıyor. Şövalenin üzerinde dik duran ve ahşap kamalara dayanan çerçeve, bir ressamın tablosunun söz konusu olduğunu belirtiyor: bitmiş, sergilenmiş ve kendisini seyredecek birine, ne olduğunu yorumlayan ve açıklayan cümleyi üzerinde taşıyan bir yapıt bu. Ama, yapıtın ne adı ne de resimsel ögelerinden biri olan bu çocuksu elyazısı, sanatçının ortalıkta olduğunu belirtebilecek hiçbir izin bulunmayışı, bütünün kabasabalığı, parkenin koskoca tahtaları, -bütün bunlar, bir derslikteki karatahtayı akla getiriyor. Bir silgi darbesi, resmi de yazıyı da belki birazdan silecek. Belki de metin ya da desenden birini ‘yanlış’ı düzeltmek için silecek sadece (gerçekten pipo olmayan bir şey çizmek ya da bunun gerçekten pipo olduğunu ileri süren bir cümle yazmak için). Geçici bir kalem sürçmesi mi bu (yanlış anlamaya benzeyen bir ‘yanlış- yazma’ mı) ve tek bir hareketle beyaz bir toz olup gidecek mi?

Ama bu, belirsizliklerin en ufağı. İşte diğerleri: ortada iki pipo var. Aynı piponun iki deseni var demek, daha doğru olmaz mı? Yoksa bir pipo ve bir piponun deseni mi var? Ya da her biri iki ayrı pipoyu canlandıran iki desen mi? Ya da biri bir pipoyu canlandıran öteki canlandırmayan iki desen mi söz konusu? Ya da biri de öteki de bir pipo olmayan ve bir pipoyu canlandırmayan iki desen mi? Ya da bir pipoyu değil bir başka deseni canlandıran bir desen mi söz konusu ve bu ikinci desen, bir pipoyu ‘tablonun altındaki cümle neye ilişkin?’ dememi gerektirecek kadar iyi mi canlandırıyor? ‘Karatahta üzerinde bir araya getirilmiş şu çizgilere bakın hele; yukarıda göz önüne serilene tıpatıp benzemeleri boşuna, sakın aldanmayın, pipo yukarıda, bu çocuksu karalamada değil’. Ama cümle belki de bu aşırı boyutlu ve yüzer gibi görünen ideal pipoya ilişkin ve bu, bir piponun hayali ya da tasarımı sadece. O zaman şöyle okumamız gerekecek: ‘Yukarıda bir gerçek pipo aramayın sakın, bu bir pipo rüyası, ama tablodaki sağlam ve şaşmaz desen, evet apaçık bir hakikat olarak kabul edilmesi gereken işte bu desendir” (s. 19-20).

Foucault, Michael (2017). Bu Bir Pipo Değildir, (çev. Selahattin Hilav), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.

pipo değildir2