“(Ay-Kamerî ay da denmektedir.) Ay kültüne, güneş ve diğer gezegenlere ilişkin kültle bir arada sıkça rastlanmaktadır, özellikle de 10. yüzyıldan bu yana. Ancak taşıdığı sembolik anlam, Çinli muhabirlerce çok daha öncesinden, Doğu Türklerinden itibaren bilinmektedir. İlginçtir ki, Türkler neredeyse sadece doğum, gelişim, olgunluk, çöküş, ölüm ve yeniden dirilmeye ilişkin tasarımlara yer verirler. Ay büyüdüğü sürece bir eylemde bulunulamaz, özelliklede bir savaş başlatılamazdı. Bazı belgelere göre, ay ile ağaç arasında bir uyum mevcuttur. Buna göre, ağacın devamlı tekrar eden sirkülasyonun sembolü olduğu kabul edilir. Ay çok kez ayı ile ilintilendirilmiştir. Ne var ki, ayı sözcüğünün etimolojisi çok farklıdır. Ayı, yaşam ritmi (ör. uzun kış uykusu) esas itibariyle ay tarafından belirlenen bir —»Hayvandır. Ancak adlarının benzer oluşu halk etimolojisine dayalıdır.
Mısır’da çok sonradan kaydedilen Kıpçak kökenli bir rivayete göre, ilk insanın adı Ay Atam “Ay Baba” idi. Onun, güneşin ısıttığı kilden yaratıldığı söylenir. Bu anlatıda, (gerçi şüphesiz daha eski dönemlere dayanıyorsa da) ancak Moğol döneminde karşılaşılan şu tasarım yer almaktadır: ayı doğuran, ona ışığım yollayan güneştir. Bu aynı zamanda, güneş ışınları aracılığıyla gerçekleşen mucizevî doğuma ilişkin tüm çeşitlemelerin bir özetidir. Güneş tarafından dünyaya getirilmiş olan ay, başka bir anlatıda yine doğurmaktadır. Abd-al-Kadir al-Bada’üni, Hindistan’da bir hükümdar olan El Temiş adında Ilbari boyundan bir Türk’ün ay tutulması sırasında doğmuş olduğunu anlatır. Söylence tahrif edilmiş olsa bile, yine de birçok başka söylenceyi akla getirmektedir. Ay ışığını belirten yarıq sözcüğüne Orta Çağ’a ait sözlüklerde özenle yer verilmektedir. Kadınları hamile bırakan aydır ve Kâşgarlı Mahmud tarafından “bir prens ya da prensesin oğlu” olarak çevrilmiş olan inal sözcüğünü, Müslümanlar sonraları Ay Nal “ay ışığı” olarak yorumlamışlardır. Bazen efsanevî kahramanların ya da ataların eşleri “tıpkı bir ay ışığı”na benzerler.” (s. 43-44)
Roux, Jean-Paul (2011). Eski Türk Mitolojisi, (çev. Musa Yaşar Sağlam), BilgeSu Yayınları, Ankara.
Salutatorium 