” [Öğretim]
Öğretme, insanın yaptığı ve bununla başkasında bir şeyin bilgisinin meydana gelmesini amaçladığı veya başkasında herhangi bir fiile kaynaklık edecek alışkanlığa dayalı (i’tiyâdî) bir melekenin meydana gelmesini amaçladığı her bir fiil hakkında gerçekleşir. Âdeti, insan ve çoğu hayvan sınıfı kabul eder. Fakat alışkanlığın (i’tiyâd) iki anlamı arasında farklılık vardır. Öyle görünüyor ki ‘alışkanlık’ ismi, bu iki anlama isim ortaklığıyla söylenmektedir. Nitekim zehirlerin çoğu hakkında bir toplum onlara alıştığı ve böylece o toplum için gıda haline geldiği söylenir. Bundan dolayı birçok hayvanın doğalarında bulunmadığı zannedilen fiillere alıştırılmasına ‘hayvanların öğretimi’ adı verilir. Aynı şekilde insan her ne zaman başkasına benzemek [taklit etmek] için bir fiil yapsa ve kendisinde bir meleke meydana gelmesi için onun yaptığının benzerini defalarca yapsa buna ‘öğretim’ denir. Bu nedenle insan bir melekeye kaynaklık eden bir fiille nitelendiğinde ve bununla o meleke kendisinde meydana gelinceye değin [o fiili] yapması kastedildiğinde buna ‘öğretim’ denir. Aynı şekilde telkin [aşılama] de bazen öğretim olarak adlandırılır. Telkin iki sınıftır: Birincisi, konuşanın bir lafzı söyleyerek bununla dinleyenin aynı lafzı ezberlemek için pek çok defa telaffuz etmesini amaçlamasıdır. Buna örnek, dil ve şarkı telkinidir. Bu, benzerini yapmak [taklit] yoluyla öğretim kısmına girmektedir. İkinci sınıf ise bunun yanı sıra o lafızların anlamlarının dinleyenin zihninde resmolmasını amaçlamasıdır. Lafızdan başka, bilginin meydana gelmesini sağlayacak başka fiiller de yapılır ve [bu fiillere] ‘öğretim’ denir. Buna örnek, işarettir. Yine biz yazı yazarız ve bu yazı, öğretim olur” (s. 52).
Fârâbî (2012). Kitabu’l Burhân, (çev. Ömer Türker, Ömer Mahir Alper), Klasik Yayınları, İstanbul.
Salutatorium 
Bir Cevap Yazın